ANTİKÇAĞDA AMASYA
Yapılan arkeolojik araştırmalar, Amasya'nın çok eski bir yerleşim merkezi olduğunu göstermektedir. Suluova çevresinde yapılan kazılarda höyüklerden çıkarılan çanak, çömlek ve savaş aletleri, kalkolitik dönemde (M.Ö. 5500-3500) Amasya'nın bir yerleşim merkezi olduğunu ortaya koymaktadır. Tokat-Amasya sınırları yakınlarında yapılan kazılarda Bronz çağına ilişkin vazolar bulunmuştur.
HİTİTLER
Anadolu'da M.Ö. 1900-1200 yılları arasında hüküm süren Hititler, M.Ö. 14. yy'ın sonlarında Amasya'dan “HAKMİŞ” olarak bahsetmiştir. Bu yerleşim merkezi, Amasya'da kurulan şehir kültürünün de başlangıcı olmuştur.
FRİGLER, LİDYALILAR, KİMMERLER, PERSLER
Hitit devleti M..Ö. 1200'lerde batıdan gelen Friglerin akınları sonucunda yıkıldı. Anadolu'da, Amasya'yı da içine alan bir devlet kuran Friglerin hakimiyeti 500 yıl sürdü. Kısa bir süre için Amasya'ya hakim olan Kimmerler'in yerini (M.Ö. 650) Lidyalılar aldı. Lidya'lılar ile Persler arasında yapılan savaştan (M.Ö. 585) sonra, Amasya Perslere bırakıldı.
PERS-PONTUS DEVLETİ
Perslerin Amasya'da hakimiyetleri sadece idari yönden kendini göstermiştir. Uzun bir süre Pers satrabı (valisi) tarafından yönetilen Amasya daha sonra I. Mitridat tarafından kurulan Pers-Pontus devleti egemenliğine girmiştir.
Batıdan Anadolu'ya ilerleyen Romalılar, Kapadokyalılar ile Galatlar'ı birleştirip Pers-Pontus krallığı üzerine sürdüler ve Pontusluları zayıf düşürdüler. VI. Mitridat zamanında dengeler değişti ve Romalılar M.Ö. 123'te bütün güçlerini geri çekmek zorunda kaldılar. Tarihte "Mitridat Savaşları" olarak bilinen mücadelelerde Romalılar Anadolu'da en büyük yenilgilerini aldılar. Fakat Mitridat Romalıların bitmek bilmeyen saldırılarına daha fazla dayanamadı ve M.Ö. 70 yılında Roma Generali Lukullus Amasya'yı ele geçirdi.
ROMA EGEMENLİĞİ
Amasya yaklaşık 400 yıl boyunca Roma egemenliğinde kalmıştır. Roma İmparatorluğunun M.S. 395'te ikiye bölünmesiyle, Amasya'nın yönetimi Doğu Roma'ya geçmiştir. Beş patrikliğe bölünen Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğunun, patriklik merkezlerinden biri de Amasya'dır.
Amasya, M.S. 8. yüzyıldan sonra Araplar (Emeviler ve Abbasiler) ile Bizanslılar arasında sürekli olarak el değiştirmiştir. 1071 yılında Alparslan'a yenilen Bizans İmparatoru Diogenes, tahttan indirildiğini Amasya'da öğrendi. Amasya 1075 yılında Danişmend Ahmed Gazi tarafından ele geçirilerek Selçuk idaresine sokulmuştur. |
